Trị Liệu Ngôn Ngữ Tại Nhà Cho Trẻ: 7 Điều Cần Làm Ngay

Trẻ nào cần được trị liệu ngôn ngữ tại nhà? 

Giống như bất kỳ kỹ năng nào khác có được trong thời thơ ấu, học cách giao tiếp rõ ràng, bao gồm cả cách nói và cách chọn từ ngữ, là kỹ năng phát triển trong quá trình dài. Một số trẻ bắt đầu bập bẹ sớm khi mới biết đi, trong khi những trẻ khác có thể thuộc tuýp mạnh mẽ, trầm tính, tĩnh lặng cho tới khi con cảm thấy thoải mái hơn với những mẫu câu giao tiếp. 

Theo Học viện Nhi khoa Hoa Kỳ (AAP), hầu hết trẻ em bắt đầu biết nói từ 1 đến 2 tuổi. Đến 2 tuổi, hầu hết trẻ em đều có nền tảng từ ngữ đủ rộng để bắt đầu nói và thường ghép các từ lại với nhau thành các câu hoặc câu hỏi có hai từ (ví dụ: quả bóng, con chó).

Nếu khả năng nói của con có vẻ không nằm trong giới hạn bình thường, đó có thể không phải là dấu hiệu của việc chậm nói hoặc chậm phát triển ngôn ngữ. Nhưng đây cũng là lúc thích hợp để bắt đầu tham gia vào một số bài tập nói đơn giản với con ngay tại nhà. 

Alyssa Gusenoff - nhà trị liệu ngôn ngữ nhi khoa tại Massachusetts cho biết: “Trị liệu ngôn ngữ tại nhà có thể đặc biệt hữu ích đối với những trẻ điềm tĩnh, khó bị bức bối, nổi quạu hoặc những trẻ chậm phát triển mức độ nhẹ hoặc bị sai khớp”. Tuy vậy, với những vấn đề nghiêm trọng hơn, ví dụ như thoái lùi ngôn ngữ, trẻ cần được trị liệu bởi những chuyên gia về trị liệu ngôn ngữ. 

Dưới đây là hướng dẫn thực hiện trị liệu ngôn ngữ cho trẻ cơ bản tại nhà từ những bước đầu tiên, thông qua việc tìm kiếm sự trợ giúp từ bên ngoài. Mẹ có thể tham khảo để thực hiện tại nhà với con. 

Cân nhắc, đánh giá các lựa chọn

Không có lý do gì để tự thực hiện trị liệu ngôn ngữ nếu có sẵn các nguồn lực trong cộng đồng có thể hỗ bạn. Trước tiên, mẹ nên hỏi ý kiến ​​bác sĩ nhi khoa nếu cảm thấy con mình bị chậm nói hoặc có vấn đề về khớp. Bác sĩ nhi khoa có thể chia sẻ các cột mốc phát triển về khả năng nói và cho mẹ biết liệu bé có thực sự gặp khó khăn hay không, từ đó giải thích trị liệu ngôn ngữ là gì và gợi ý phác đồ phù hợp.

Chuyên gia Gusenoff từng nói: “Quan trọng là cha mẹ phải phân biệt được điều gì là phù hợp với sự phát triển của giọng nói, điều gì chỉ đơn giản là điều cha mẹ thích”. Các bậc cha mẹ không có kiến ​​thức về nhi khoa có thể không nhận ra rằng, trẻ 4 tuổi chưa cần đến âm 'r'.

Chuyên gia Gusenoff nói rằng nhiều cộng đồng cung cấp dịch vụ can thiệp sớm cho trẻ em chưa đến tuổi đi học. Nếu con đã đăng ký đi học, trường của con có thể thuê một nhà trị liệu ngôn ngữ, người này cũng có thể giúp mẹ. Vậy nên, đừng ngại, hãy hỏi xung quanh để xem những dịch vụ có sẵn như thế nào. Khá nhiều trường học tư đã có sẵn dịch vụ này.  

Đánh giá tính hiệu quả của liệu pháp với con

Nếu mẹ đã quyết định thử trị liệu ngôn ngữ tại nhà (thay vì sử dụng các dịch vụ chuyên nghiệp hoặc có thể đang trong quá trình tìm chuyên gia), hiệu quả của việc này sẽ phụ thuộc vào một số điều sau đây: 

Tuổi của bé

Trẻ nhỏ sẽ khó tập trung vào bất cứ thứ gì mà bạn gọi là “liệu ​​pháp”. Bạn có thể cố gắng giữ cho mọi thứ vui vẻ và nhẹ nhàng, nhưng một đứa trẻ không hiểu được mình đang mắc lỗi ngôn ngữ sẽ khó có thể tiếp thu và sửa chữa. Một đứa trẻ lớn hơn có thể có nhiều động lực hơn để cải thiện khả năng nói của mình vì điều đó có nghĩa là chúng sẽ được bạn bè, người thân hiểu, chia sẻ và trò chuyện nhiều hơn.

Tính cách của bé

Những đứa trẻ không dễ bực bội, điềm tĩnh thường có xu hướng dễ nói chuyện với cha mẹ hơn. Những đứa trẻ có khả năng chịu đựng những điều khó chịu, bực tức kém có thể coi liệu pháp này như một trải nghiệm tiêu cực.

Phương pháp trị liệu cần thiết

Sẽ có những cách tiếp cận trị liệu khác nhau với từng trường hợp cụ thể. Trị liệu ngôn ngữ cho trẻ chậm nói (trẻ có số từ vựng ít hơn nhiều so với độ tuổi) sẽ có cách trị liệu khác so với trẻ bị vấn đề về khớp (phát ra âm “t” thay vì âm “c” cứng). 

Những điều kiện tồn tại song song

Nếu trẻ chỉ đơn giản là chậm nói một chút, mẹ có thể dễ dàng can thiệp ngay tại nhà, giúp con bắt kịp tiến độ phát triển đúng tuổi. Tuy vậy, nếu vấn đề ngôn ngữ xảy ra cùng với một tình trạng khác, chẳng hạn như chứng tự kỷ, bạn có thể cần tìm kiếm sự trợ giúp từ chuyên gia trị liệu ngôn ngữ cho trẻ tự kỷ.

Thực hiện trị liệu ngôn ngữ tại nhà

Khi đã sẵn sàng để rèn giũa con, mẹ có thể thử nhiều phương pháp khác nhau để giúp con cải thiện khả năng nói của mình. Dưới đây là 7 chiến lược được gợi ý bởi Gusenoff.

Ngừng dự đoán nhu cầu của con

Thông thường, cha mẹ thường đáp ứng ngay yêu cầu của con khi chúng chỉ chỏ vào một vật nào đó. Tuy nhiên, làm như vậy không khuyến khích trẻ sử dụng ngôn ngữ. Chuyên gia Gusenoff từng nói: “Hãy cho trẻ cơ hội để xin bánh quy, thay vì lấy bánh ngay khi con chỉ vào tủ”.

Giảm thiểu việc sử dụng ti giả

Nếu trẻ lớn hơn hoặc trẻ mẫu giáo vẫn đang sử dụng ti giả, rất khó bỏ thói quen này. Tuy nhiên, con cũng rất khó để nói chuyện với ti giả trong miệng. Nếu vẫn tiếp tục sử dụng ti giả khi đang phát triển khả năng nói có thể làm gián đoạn quá trình này.

Đưa ra các lựa chọn

Thay vì nói "Con muốn uống gì?", mẹ nên hỏi: "Con muốn sữa hay nước trái cây?". Một đứa trẻ đang gặp khó khăn trong việc xây dựng vốn từ vựng sẽ được hưởng lợi từ việc nghe các lựa chọn. Mẹ càng đưa ra nhiều lựa chọn, vốn từ của con ngày càng rộng hơn.

Tăng độ trực quan

Chuyên gia Gusenoff khuyến nghị: “ Khi nói tên một đồ vật, mẹ hãy đưa đồ vật đó lên phía miệng của mình để con tập trung nhìn miệng cử động”. Điều này tạo ra một kết nối trực quan giữa đối tượng và cách hình thành từ ngữ của đối tượng đó trong miệng. Đây cũng là một bài tập âm ngữ trị liệu được các chuyên gia đề xuất nhiều. 

Chơi game

Lần lượt lặp lại các từ với nhau, ví dụ báo với con rằng mình sẽ nói “Quả táo”, sau khi nói xong, mẹ nên hỏi lại con sẵn sàng chưa, rồi đẩy lượt nói về phía con, nói “Đến lượt con”, con sẽ quen dần với sự lần lượt và nói theo mẹ. 

Trò chơi ú òa cũng khuyến khích trẻ nói bằng cách thu hút sự chú ý của trẻ, cũng như trò chơi trốn tìm. Chuyên gia Gusenoff cho biết việc giấu đồ vật xung quanh nhà, như giấu đồ vật nhỏ bên trong bột nặn và cất đồ vật bên trong hộp đựng đều có thể khuyến khích trẻ đặt câu hỏi, cảm thán và yêu cầu hỗ trợ.

Nhắc nhở và kiềm chế

Nếu con đang gặp khó khăn vì đơn giản là chúng không có nhiều cơ hội để thực hành các kiểu giao tiếp khác nhau, mẹ sẽ phải học cách thả lỏng để không cáu giận hay la mắng con. Đừng đẩy con bạn đến bờ vực của nước mắt, nhưng bạn có thể tạm dừng để xem liệu cuối cùng con bạn có thể tự giải quyết vấn đề của chúng khi chúng cần điều gì đó hay không.

Ví dụ, chuyên gia Gusenoff nói rằng, cha mẹ có thể giúp con xỏ một chiếc giày — sau đó đứng dậy và đi. Hãy xem con có gọi theo bạn để thu hút sự chú ý của bạn không? Nếu có, hãy hỏi xem bé cần gì (dù có thể cha mẹ biết câu trả lời, nhưng hãy giả vờ như không!). Mục tiêu ở đây là khuyến khích con tự giao tiếp, thay vì luôn dựa vào việc bố mẹ đã hiểu rõ nên không nói. 

Lặp lại

Hầu hết trẻ em học tốt nhất khi mọi thứ được lặp đi lặp lại và điều đó cũng thường đúng với những lời nói. Khi con bạn nói đúng một từ nào đó, hãy lặp lại từ đó với giọng điệu tích cực. Chuyên gia Gusenoff nói, nếu con mắc lỗi phát âm, hãy lặp lại sai cho chúng để chúng có thể nghe những gì chúng thực sự nói so với những gì chúng nghĩ. Một số trẻ có thể không nhận ra mình đang mắc lỗi cho đến khi bố mẹ lặp lại lỗi đó với chúng!

Quan sát thường xuyên

Nếu đang dành thời gian trị liệu ngôn ngữ tại nhà, điều quan trọng là bắt đầu theo dõi sự tiến bộ của con bạn. Chuyên gia Gusenoff cho biết, cha mẹ rất dễ quên hoặc bỏ qua cột mốc bắt đầu khi con học một kỹ năng mới. Điều này thể hiện bạn đang đánh giá thấp mức độ tiến bộ của con. Vì thế, hãy ghi lại hoặc tạo nhật ký để dễ dàng theo dõi những nỗ lực của cha mẹ và sự phát triển của con. 

Chuyên gia Gusenoff cũng khuyên cha mẹ nên chú ý đến những từ có thể hiểu được từ con so với những từ mà ông bà và một người hoàn toàn xa lạ có thể hiểu được. Sẽ có sự khác biệt giữa ba chỉ số đó (tức là mẹ có thể hiểu 75%, bà nội có thể hiểu 50% và một người lạ có thể hiểu 25%), nhưng không nên có khoảng cách quá lớn giữa mỗi cấp. Theo Nemours, hầu hết cha mẹ, bất kể họ hiểu con như thế nào, đều có thể hiểu được phần lớn những lời con nói vào thời điểm chúng 4 tuổi. 

Biết giới hạn bản thân

Điều quan trọng là cần hiểu rằng, bạn có thể nghiên cứu tài liệu ngôn ngữ trị liệu, hướng dẫn và hỗ trợ con mình tại nhà, giúp phát triển các kỹ năng cần thiết, nhưng bạn không thể sửa chữa các vấn đề nghiêm trọng hơn nếu không có chuyên gia. Việc giúp con bạn nói âm “d” và “b” rõ ràng hơn là một việc, nhưng dạy con cách tạo ra những âm thanh phức tạp hơn liên quan đến lưỡi hoặc phía sau cổ họng là một việc khác.

Chuyên gia Gusenoff nói thêm rằng, những trẻ dễ bực bội vì các vấn đề liên quan đến ngôn ngữ, những trẻ bị thụt lùi hoặc không tiến bộ gì hay những trẻ đang cố gắng tập phát âm nhưng không thể cử động miệng và những trẻ gặp phải các vấn đề về chất lượng cuộc sống vì lỗi giao tiếp hoặc chậm phát triển, đều là những đối tượng không phù hợp với trị liệu ngôn ngữ tại nhà. Tuy nhiên, khi có sự can thiệp của chuyên gia thì sẽ có hiệu quả nhanh. 

Nếu mẹ cố gắng trị liệu ngôn ngữ tại nhà trong khả năng và không nhận thấy hiệu quả, hãy cố gắng bình tĩnh và nhờ đến sự hỗ trợ của chuyên gia. Các bác sĩ nhi khoa hay chuyên gia về giáo dục sớm tại trung tâm trị liệu ngôn ngữ sẽ giúp gia đình định hướng cách thực hiện hiệu quả hơn.

---

Mamibabi là app Giáo dục sớm với hàng trăm bài chơi đơn giản chỉ từ 5 phút/ngày giúp bé phát triển trí thông minh vượt trội và tăng cường khả năng vận động. Tải Mamibabi miễn phí tại đây: https://mamibabi.com.vn/app