Gần đây chúng ta nghe nhắc nhiều về những câu chuyện đau lòng của những em học sinh trung học. Điều này có thể được xem như một hồi chuông cảnh tỉnh cho những người đang làm cha làm mẹ như chúng ta. Thật ra cha mẹ nào cũng thương con, cũng mong muốn con mình được thành công và hạnh phúc. Nhưng niềm tin và sự kì vọng của cha mẹ lên trẻ, đặt biệt là những đứa trẻ gen Z và thế hệ Alpha này cần đúng cách, nó không giống như cách mà cha mẹ ở những thế hệ trước từng làm. Để làm tốt điều này, đầu tiên bạn cần gạt bỏ những áp đặt suy nghĩ của mình trên trẻ, học cách làm bạn, làm người hướng dẫn của trẻ và trẻ sẽ tự biết cách xây dựng giấc mơ của chính trẻ ...

TẠI SAO CẦN THAY ĐỔI
Tưởng chừng như những đứa trẻ gen Z sinh ra trong thời điểm đón đầu của công nghệ phát triển là thuận lợi. Thực ra, bên cạnh những thuận lợi, trẻ phải đối mặt với nhiều sự cô đơn hơn. Thêm vào đó, do trẻ có suy nghĩ tự lập và không thích ràng buộc mà các cách giáo dục như đặt thành tích hay điểm số không phát huy được khả năng sáng tạo của các con mà càng tạo thêm áp lực lớn hơn. Điều này sẽ càng thấy rõ ở trẻ thế hệ mới nhất Alpha. Dù các bé Alpha chỉ vào tầm 5-6 tuổi, nhưng cách hiểu chuyện và tương tác hoạt bát hơn chúng ta ngày xưa. Các con cũng thích ứng nhanh với công nghệ bằng việc sử dụng thành thạo điện thoại, remote TV, nghe nhảy theo nhạc... Do đó, vai trò của cha mẹ và gia đình cần thay đổi để thích ứng với cách giáo dục mới. Ở thế hệ này của các con, việc giáo điều và thành tích không còn hiệu quả, mà việc cần hơn là cha mẹ cần biết cách tạo động lực bên trong mỗi trẻ. Chỉ có vậy, chúng mới tự tin và phát triển bản thân tốt nhất.

GIÁ TRỊ CỦA LÀM NGƯỜI BẠN CỦA CON?
TS. Gwen Dewar, tác giả Parenting science, đã cho biết giá trị vô giá của việc là người bạn của con mang lại cho con nằm ở những điều sau:
*Những đứa trẻ ngoan hơn mong đợi và ít bướng bỉnh vì trẻ luôn được bạn hiểu và chia sẽ khó khăn ở những giai đoạn phát triển.
*Trẻ phát triển tốt giá trị bản thân của trẻ vì trẻ được tôn trọng.
*Sự phát triển nhận thức và suy nghĩ tư duy của trẻ phát triển sớm nếu trẻ có người bạn chính là cha mẹ chúng.
*Nếu bạn muốn những đứa trẻ chia sẽ cảm nhận, suy nghĩ, "bí mật" cá nhân, danh sách bạn bè, người quen trên mạng với trẻ, thì ngay từ nhỏ bạn nên học cách làm bạn với trẻ. Những nghiên cứu của GS. Frijns, ĐH Utrecht, cho biết: Đừng cố moi móc bí mật của con bằng mọi cách, kể cả vũ lực, nó sẽ "câm như hến" và chán ghét bạn, hãy để con tự nói với bạn. Để làm được như vậy chỉ có cách làm bạn với con. Làm bạn càng sớm càng giúp bạn có nhiều cơ hội để hiểu con.

LÀM SAO ĐỂ TRỞ THÀNH BẠN CỦA TRẺ?
1. HÃY CHO CON THẤY BẠN HIỂU CON
Khó nhất là làm sao biết trẻ cần gì để hiểu? Câu trả lời là lắng nghe và đoán. Đoán 10 lần chẳng lẽ không trúng 1 lần. Để hiểu trẻ bạn học cách suy nghĩ như con. Khi con gặp vấn đề cắn/đánh bạn, bạn hãy ngăn hành động đó giữa hai bé bằng cách bế bé ra chỗ khác, nghiêm mặt hỏi bé tại sao con cắn bạn. Bé sẽ i a nói cho bạn biết là gì. Có lẽ bạn chưa chắc chắn hiểu hết con nói gì vì phát âm bé chưa rõ, nhưng hãy thể hiện bạn đang lắng nghe tích cực sự giải thích của con, phán đoán tình huống, hoặc hỏi bé kia (nếu cần). Kết thúc là 1 lời xin lỗi giải hòa. Dĩ nhiên, các bé dễ quên không cần xin lỗi và vẫn chơi với nhau sau đó. Tuy nhiên, nếu bạn muốn con bạn phát triển nhận thức thì hãy giúp con và bạn kia cùng xin lỗi/thỏa thuận với nhau, sẽ tốt hơn là để sự việc qua đi mà không giúp bé nhận ra vấn đề.

2. BỚT NÓI/LA MẮNG MÀ HÃY HÀNH ĐỘNG GIÚP CON SỬA SAI
Khi còn làm vỡ đồ, đừng la mắng. Hãy cho con biết con sai ở chỗ nào (VD trong nhà chật chội không thể đá banh, nếu còn muốn đá banh ngày mai cha con ta ra sân bóng sau nhà nhé) và hãy hành động để con sửa sai (bây giờ con mang găng tay cùng bố dọn dẹp nhé).
Nếu trẻ biếng ăn ngậm thức ăn, ném thức ăn và khóc không chịu ăn. Đừng ép con ăn bằng mọi cách. Hãy ngưng việc cho ăn và bảo "liệu con có thể giúp mẹ bỏ những thức ăn con ném vào bịt rác này không". Và hành động thể hiện bạn sẽ cho bé lựa chọn khác tốt hơn (mẹ sẽ làm cho con 1 ít bánh...lát mẹ con ta cùng thử nhé, con có thích cùng mẹ "quậy phá" với bột mì 1 tí không?).

3. ĐỪNG SUỐT NGÀY NÓI VỀ CÁI CON KHÔNG LÀM TỐT, KHÔNG BẰNG MỘT AI ĐÓ.
Có bạn sẽ hỏi: Liệu lúc nào cũng khen/cũng nhìn vào mặt tích cực của con thì làm sao để con cố gắng khắc phục cái chưa tốt?
Dĩ nhiên, nhìn vào khía cạnh tích cực của con không có nghĩa là khen con xáo rỗng hoặc làm con tránh đối mặt với lĩnh vực con yếu kém. Đơn giản là bạn cho con biết con có những thế mạnh của con. Con không phải yếu kém. Con chỉ cần cố gắng thêm 1 chút nữa ở lĩnh vực con không quen thuộc. Ai cũng biết nhà phát minh vĩ đại Thomas Edison. Không ai nghĩ ông từng bị nhà trường gửi 1 bức thư cho mẹ ông với nội dung tạm dịch là: "Con bà rất đần độn, con bà không thích hợp học trong ngôi trường của chúng tôi". Người mẹ của ông đã đọc bức thư và nói với cậu bé Edison :" Con của bà là một thiên tài, trường học quá bé và không có giáo viên đủ tốt để dạy con của bà". Thomas Edison đã từng nói về mẹ mình trong nhật ký của ông: " Con rất đần độn, nhưng con có mẹ là một thiên tài". Câu chuyện không nói về sự khen sáo rỗng mà nói lên cách nhìn của người mẹ/người cha rất quan trọng cho sự thành công của con trẻ. Nếu là bạn, khi nhận sổ liên lạc yếu kém của con, liệu bạn la mắng con ngay, hay sẽ tìm những điểm số mà con bạn làm tốt, cũng như tìm nguyên nhân của những điểm số chưa tốt? Hãy học cách của me Edison "bà đã nhìn lá thư theo lăng kính mới, lăng kính đã làm con của bà trở thành thiên tài của nhân loại.

HÃY TRÁNH LÀM NGƯỜI BẠN "SÁO RỖNG" CỦA CON
Làm người bạn của con phải là người bạn có tính trung thực nhận ra những điều con làm chưa đúng hoặc chưa biết, đưa ra hướng dẫn/răn bảo có tính xây dựng và để không gian cho con phát triển. Đừng trở thành người bạn "hùa" của con, đừng là người bạn luôn khen/đứng về phía con/bênh vực vô nghĩa. Điều này bạn đang làm con bạn xấu đi trong nhận thức. Người bạn thật sự của con là có sự thông hiểu, chia sẽ, nhưng có "đặc quyền của bậc cha mẹ" khi con làm sai và khi cần uốn nắn khoa học. Đừng lấy "đặc quyền cha mẹ" này cho là bạn có quyền xâm phạm riêng tư, soi mói và áp đặt mọi chủ kiến và suy nghĩ lên con trẻ. Nếu bạn làm vậy, con bạn sẽ chán ghét người bạn như bạn.

Note:
Frijns T, Finkenauer C, and Keijsers L. 2013. Shared secrets versus secrets kept private are linked to better adolescent adjustment. J Adolesc. 36(1):55-64.
Gwen Dewar (2013) Should parents be friends with their kids? Parenting Science.