Phát triển óc tò mò ở trẻ nhỏ

Trong cuốn The Sense of Wonder, Rachel Carson viết:

Thế giới của một đứa trẻ rất tươi mát, mới mẻ, xinh đẹp, đầy sự tò mò và phấn khích. Thật bất hạnh cho hầu hết chúng ta khi cái nhìn tinh tường, cái bản năng thực sự về những gì đẹp đẽ và đầy cảm hứng đã bị lu mờ, thậm chí là mất đi trước khi chúng ta đến tuổi trưởng thành.

Nếu tôi có ảnh hưởng với bà tiên tốt bụng, người được cho là chủ trì lễ rửa tội cho tất cả trẻ em, tôi sẽ yêu cầu món quà của bà dành cho mỗi đứa trẻ trên thế giới là óc tò mò (khả năng cảm thấy ngạc nhiên – sense of wonder) không thể phá hủy và sẽ tồn tại suốt cuộc đời, như một liều thuốc giải độc không ngừng chống lại sự chán nản và thất vọng của những năm sau này, chống lại mối bận tâm vô độ với những thứ giả tạo, chống lại việc xa rời các nguồn sức mạnh của chúng ta.

Trong những năm gần đây, lĩnh vực giáo dục mầm non, lâu nay lẽ ra phải chú trọng đến sự phát triển toàn diện của trẻ, thì lại chỉ tập trung chủ yếu vào các lĩnh vực nhận thức và học thuật. Từ quan điểm của trẻ, động lực quan trọng nhất của cuộc sống và học tập là lĩnh vực cảm xúc và xã hội.

Ngày nay, chúng ta đang ở đâu trong sự hiểu biết về óc tò mò của trẻ nhỏ? Những tư tưởng và lý thuyết nào đã được đề xuất, và những nghiên cứu nào đã được thực hiện đối với cái yếu tố có tầm quan trọng trung tâm này của cuộc sống con người?

Có phải vấn đề là ở chỗ chính chúng ta đã đánh mất trong mình cái óc tò mò, thế nên chúng ta không coi trọng – thậm chí cảm thấy e sợ – khi bọn trẻ thể hiện tính tò mò? Có phải chúng ta đã tin những thông điệp xã hội mạnh mẽ mà nhà thơ William Wordsworth đã ám chỉ từ nhiều năm trước khi ông viết:

Thế giới là quá nhiều với chúng ta; muộn và sớm,
Nhận lấy và tiêu xài, chúng ta lãng phí quyền lực của mình;
Chúng ta chỉ thấy trong Thiên nhiên một ít của mình;
Chúng ta đã cho đi trái tim của mình, một yêu cầu tồi tệ!

Có phải chúng ta không bị kích thích bởi những trải nghiệm xảy ra bên ngoài nhịp sống hàng ngày? Nhịp sống đó có vẻ mang lại sự chắc chắn và an toàn cho cuộc sống của chúng ta.

Nhưng có thực sự như vậy không? Nếu vậy, thì cuộc sống còn lại là gì? Liệu nó có phải là một cuộc mặc cả với ma quỷ, khi chúng ta đảm bảo sự tồn tại của mình bằng cách kìm nén óc tò mò – vốn là cốt lõi và ý nghĩa của chính cuộc sống?

Không có gì ngạc nhiên khi nhiều người lớn thấy bị đe dọa hoặc khó chịu vì khi trẻ nhỏ làm gì đó tự phát. Không có gì ngạc nhiên khi “đối với hầu hết chúng ta, con mắt nhìn sáng suốt đó, bản năng thực sự về những gì đẹp đẽ và đầy cảm hứng đó đã bị lu mờ và thậm chí mất đi trước khi chúng ta đến tuổi trưởng thành”.

Làm thế nào để chúng ta, với tư cách là cha mẹ, có thể trở thành những người bạn đồng hành một cách hiệu quả nhất giúp mỗi đứa trẻ khám phá niềm vui, sự phấn khích và bí ẩn của thế giới chúng ta đang sống? Làm thế nào để chúng ta đảm bảo rằng chúng ta nuôi dưỡng và củng cố óc tò mò ở trẻ nhỏ?

Óc tò mò là một phần không thể thiếu của mỗi đứa trẻ sơ sinh. Sự tò mò xảy ra khi trẻ em không bị đe dọa và sợ hãi.

Dưới đây là một số ý tưởng về cách cha mẹ có thể cung cấp một bầu không khí mà trong đó óc tò mò có thể nảy nở ở trẻ em. Óc tò mò, cảm giác ngạc nhiên sẽ được tạo ra, được nuôi dưỡng và duy trì khi:

- Các bậc cha mẹ nhạy cảm và phản ứng một cách kịp thời, có trách nhiệm, tìm cách thỏa mãn những nhu cầu của con cái, cả nhu cầu được bày tỏ và không được bày tỏ.

- Trẻ em được ăn uống đầy đủ, được nghỉ ngơi và có nhiều cơ hội để chạy, nhảy, đi xe, leo trèo và chơi đùa.

- Cha mẹ đã ôm ấp và âu yếm con mình theo những cách và mức độ đến mức khiến không chỉ đứa trẻ mà cả cha mẹ đều cảm thấy thoải mái và vui vẻ.

- Đứa trẻ cảm thấy an toàn trong tình yêu thương hướng đến thỏa mãn đứa trẻ, và sự quan tâm của cha mẹ.

- Cha mẹ và những người lớn khác có vai trò là hình mẫu cho trẻ thường xuyên thể hiện sự ngạc nhiên, thích thú và hấp dẫn của họ đối với thế giới tự nhiên và những gì xảy ra trong đó – từ chuyển động của một con sâu, cái vẫy đuôi của con chó, bong bóng trong bồn tắm, bóng đổ bởi mặt trời, cái mạng nhện, cho đến vệt mốc trên một lát bánh mì cũ.

- Cha mẹ và những người lớn khác gần gũi hàng ngày với trẻ tương tác với trẻ và thế giới của chúng với sự quan tâm, óc hài hước bột phát và niềm vui rõ rệt.

- Cha mẹ khuyến khích trẻ tự do thử nghiệm, nếm, cảm nhận, nghe, nhìn, khám phá và tham gia vào những điều thú vị và an toàn.

- Cha mẹ thể hiện niềm vui và sự thích thú, và tạo ra những điều mới lạ trong công việc và thủ tục nhàm chán hàng ngày.

- Trẻ em nhìn và nghe thấy cha mẹ của chúng trở nên bị cuốn hút và phấn chấn khi làm những việc như đọc truyện, chơi, hoặc nghe nhạc.

- Trẻ em diễn lại một cách vui vẻ và an toàn những câu chuyện trong trí tưởng tượng của chúng, hoặc trí tưởng tượng của những bố mẹ sáng tạo và đồng cảm.

- Trẻ em thấy rằng cha mẹ cho phép chúng bị lôi cuốn hoàn toàn vào sự thú vị và sáng tạo của trò chơi.

- Cha mẹ nhận thấy những điểm tích cực trong việc trẻ mắc sai lầm trong quá trình lớn lên và học hỏi.

- Cha mẹ đủ linh hoạt để thỉnh thoảng hoãn lại các hoạt động đã lên kế hoạch, và nhường đường cho ý tưởng hoặc hướng đi sáng tạo của trẻ.

- Trẻ em được khuyến khích nói lên cảm xúc của mình, nói về nỗi đau và nỗi sợ của chúng với những bậc cha mẹ quan tâm và đáp ứng.

- Trẻ có thể chọn các hoạt động vui chơi dựa trên cảm giác thích thú hay buồn chán của mình, chứ không phải do người khác quyết định.

- Những nỗ lực của trẻ nhỏ thường xuyên được khuyến khích và tưởng thưởng. Óc tò mò của trẻ sẽ bị tổn hại và phát triển yếu nếu những việc chúng làm thường bị người lớn phê bình và uốn nắn.

- Trẻ sẽ giữ được óc tò mò nếu có thể mạo hiểm để là chính mình, mà thực tế lại không hề có bất kỳ mạo hiểm nào với chúng.

Nguồn: Developing a Sense of Wonder in Young Children, by Dr. Peter Haiman
Quỳnh Anh dịch, DatPP hiệu đính.